iBiom Inc.-ը և երկարակեցության ֆիկցիան

«Կապույտ խոռոչ» գործակալություն (Blue Hole Agency) նախագծում արվեստագետների խումբը՝ iBiom Inc.-ը (Թաթա Գորյան, Աննա Պրիլուցկայա, Եվգենիա Զոլոտնիկովա և Օլգա Զուբովա), իրենց կորպորատիվ ալտեր էգոն ուղղում է ամենագայթակղիչ և արագ աճող համաշխարհային պատումներից մեկին՝ երկարակեցությանը։ բջիջում՝ Երևանում գործող շարժական ցուցասրահի ներկայիս նկուղային տարածքում ներկայացված նախագիծը հետազոտում է, թե ինչպես է երկար կյանքի ցանկությունը արտադրվում, փաթեթավորվում, շրջանառվում և սպառվում որպես մշակութային երևույթ։

Արվեստագետները նշում են, որ այսօր երկարակեցությունն հագեցրել է մեդիա դաշտը. բիոհեքինգի հարաճուն տարածվածությունը, սարքերի միջոցով ճարտարապետված մարմինները, հավելումներով «կերակրվող» ապրելակերպերը, ինչպես նաև` վամպիրների պատմությունների նոր վերածնունդը, որտեղ անմահությունը սահմանվում է ձանձրույթի և գոյաբանական հագեցվածության միջոցով։ Սոցցանցերը լցված են «երիտասարդություն պահող» մեթոդաբանություններով, իսկ միջազգային բարձրակարգ համաժողովները խոստանում են ավելի երկար և իմաստալից կյանք։ iBiom Inc.-ի ցուցադրության ժամանակ հաճախ էր հիշատակվում ձեռներեց Բրայան Ջոնսոնը, ով հրապարակայնորեն փորձում է «դադարեցնել ծերացումը». «նրա կայքում անգամ կարելի է գնել Մի՛ մահացիր (Don’t Die) կարգախոսով գլխարկը»,— նկատում են արվեստագետները։

Երկարակեցության թեման վերջին շրջանում մուտք է գործել նաև արվեստային հաստատություններ օրինակ՝ Միլանի տրիենալեի Երկարակեցության հանրապետություն (Republic of longevity) ցուցադրությունը։ Այս համատեքստում iBiom Inc.-ը երկարակեցության հանդեպ հետաքրքրությունը պարզապես չի արտացոլում․ այն ոլորում է պատումը` երևան բերելով դրա ներքին հակասությունները և մշակութային կույր բծերը։

Գործակալությունը՝ բեմադրված սյուժե

Տարածք մուտք գործելուն պես այցելուներին դիմավորում են «Կապույտ խոռոչ» գործակալության «աշխատակիցները»՝ մարմնավորված iBiom Inc.-ի անդամների կողմից։ Նրանք ներկայացնում են գործակալությունը, դրա առաքելությունն ու «ծառայությունները»՝ պահպանելով առողջ ապրելակերպի խորհրդատուներին կամ ստարտափ-դպրիչներին նմանակող ինքնավստահ տոնը։

Գլխավերևում սփռված է լույսով շողացող գրությունը՝ «Բարի՛ գալուստ երկար կյանք» WELCOME TO LONG LIFE, որը ձևավորում է կորպորատիվ նախաձեռնության մուտքային հուզական միջավայրը։ Աջ կողմում կախված է հայելի՝ «Տե՛ս թաքնված խորությունը» (See the hidden depth) մակագրությամբ, որը դիտողին միաժամանակ դիտողի և ուսումնասիրվողի կերպարով է ներկայացնում՝ ինքնադիտման ու «օպտիմալացման» տրամաբանությանն հրավիրելով։ Հայելու կողքին տեղադրված է կապույտ խոռոչի շերտային գծապատկերը` խորության, շերտազերծված գոտիների և «էներգետիկ մակարդակների» գիտաատլասային գծագրությամբ։ Այն վկայակոչում է գիտական տեսողական հեղինակություն, ստեղծելով կեղծ օբյեկտիվ հենարան գործակալության հայտարարությունների համար։

Դրանց դիմաց կանգնած է գրասենյակային դասական, սակայն փոփոխված առարկա՝ ջրամատակարարման սարքը, որը մատուցում է SOMA՝ «երկարակեցության ջուր՝ Կապույտ խոռոչի խորքերից»։ Կորպորատիվ պիտակը և օբյեկտի «գործառնական» ներկայությունը կեղծագրականությունը խարսխում են առօրյա միջավայրում՝ ակնարկելով, թե երկարակեցությունը կարող է մատչելի լինել նույնքան հեշտ, որքան՝ «ճիշտ ջուր» խմելը։

Տարածքի խորքում ցուցադրվում է Բրայան Ջոնսոնի տեսանյութը, որի ծերացումը կանգնացնելուն ուղղված գործունեությունը դարձել է գլոբալ մեդիա-ֆենոմեն։ Նրա գործնական ներկայությունը «Կապույտ խոռոչ» գործակալությունը միավորում է իրական աշխարհի ինքնաօպտիմալացման տեսարանին։ Հետո այցելուն հրավիրվում է սև վարագույրով առանձնացված խուց, որտեղ ցուցադրվում է իրական կապույտ խոռոչի խորքային նկարահանումը։ Ողջ մթնոլորտում հոսող դանդաղ վերտիգինային իջեցումն ուղեկցվում է խցի առաստաղին զետեղված «Ելք դեպի մակերևույթ» EXIT TO THE SURFACE մակագրությամբ, որը միաժամանակ կարդացվում է որպես շտապեցնող հրահանգ, այլաբանություն և երկարակեցության փախուստային տրամաբանության քննադատություն։

Խցից աջ տեղադրված է սեղան՝ iBiom Inc.-ի անդամների շրջանակված լուսանկարով և Global Healthspan Summit-ի շնորհակալագրով, որտեղ նրանց ֆիկտիվ «Կապույտ խոռոչ հանգստարանը» (Blue Hole Resort) ճանաչվել է «երկարակեցության ոլորտում ամենաբեկումնային նախագծերից մեկը»։ Այս խորհրդանշական «պարգևատրումը» ստեղծում է կորպորատիվ լեգիտիմության շղթա՝ լիովին ներդրվող առողջ ապրելակեպրի տնտեսության ողջ լեզվամտածողության մեջ։

Այստեղ այցելուներին առաջարկվում են գործակալության բուկլետներ և «երկարակեցության թեստ», որը կոչված է որոշելու, թե որ ընթացակարգերն են լավագույնս համապատասխան տվյալ անձին։ Նյութերի դիզայնը այնքան մոտ է առողջ ապրելակերպի իրական շուկային, որ կեղծագրականությունն ակնթարթորեն խառնվում է ծառայողական հուսալիության հետ։

Հակառակ պատին ցուցադրվում է Կապույտ խոռոչի երկարակեցություն սննդակարգը՝ քարերի, մարջանների ու ժելատինային կենդանատիպերի հավաքածու, որոնք ներկայացվում են որպես խորքային էկոհամակարգերից ստացված սննդային կամ էներգետիկ աղբյուրներ։ Ակնհայտ անհավանականությամբ հանդերձ՝ այս «սննդակարգը» բացահայտում է, թե ինչպես է առողջ ապրելակերպի ինդուստրիան էկզոտիզացնում նյութական աշխարհը՝ զբոսաշրջային կամ պրեմիում արժեք ստեղծելու համար։

Տարածքն ամբողջությամբ բեմադրված է որպես ներգրավման (onboarding) արարողություն՝ միաժամանակ կորպորատիվ ընդունարան, կեղծ-գիտական լաբորատորիա և հոգևոր-վերափոխիչ միջավայր, որտեղ այցելուները հնարավորություն են ստանում բնակվել «երկար կյանքի» գայթակղիչ ֆիկցիայի մեջ` թեկուզ հպանցիկ.

Կապույտ գոտիներ, կապույտ խոռոչներ և պատումի շրջադարձ

Չնայած նախագիծը բխում է Դեն Բյութների հայտնի Կապույտ տարածքների գաղափարից՝ այն վայրերին, որտեղ մարդիկ, ըստ նկարագրության, ապրում են երկար կյանք՝ շնորհիվ միջավայրի, սննդակարգի ու համայնքային կառուցվածքի, արվեստագետներն այս մոտեցումը օգտագործում են որպես մեկնակետ։ Նրանց իրական կերպարները կապույտ խոռոչներն են՝ ծովային խորը ձագարներ, որտեղ ոչ-մարդկային օրգանիզմները գոյատևում են ծայրահեղ պայմաններում։ «Մենք շրջեցինք պատումն ու ստացանք դրա մութ, այլաշխարհիկ կրկնօրինակը»,— ասում են արվեստագետները։

Այս շրջադարձը երկարակեցության մարդակենտրոն լավատեսությունը ստիպում է դիտել այլ տեսանկյունից՝ դեպի գոյատևման մոդելներ, որոնք չեն ենթարկվում ռոմանտիկացման։

Տեղական լանդշաֆտ, գլոբալ առասպելներ

Չնայած նախագծի հայեցողական (սպեկուլյատիվ) բնույթին՝ այն խարսխված է կոնկրետ աշխարհագրական իրականության մեջ։ Արվեստագետները երկարակեցության շուրջ հետազոտությունը ցանկանում էին կապել միջավայրի, նյութական փորձառության և պատմության հետ։ Հայաստանը՝ իր լեռներով, ջրով ու առողջարանային ավանդույթներով, դարձավ այդ քննության բնական տարածքը։

Նրանց հետաքրքրությունը սկզբում ուղղվեց «Մարգարիտկա» անունով ջրատեխնիկական կառույցին, որը մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց իր «արհեստական կապույտ խոռոչի» նմանությամբ։ Սակայն շուտով պարզվեց, որ այս վայրն ունի նաև ցավալի պատմություն՝ խորհրդային տարիներին այստեղ ջրամբարի կառուցման արդյունքում ամբողջությամբ ջրի տակ է անցել նախկին Կեչուտ գյուղը, գերեզմանատունը, խաչքարերը։

Այս գիտակցումը ստիպեց արվեստագետներին փոխել ուղենշանը, և նախագիծը՝ բարդ ջրային ծիսակարգերով և հիշողությունների շերտավորումներով, տեղափոխվեց Ջերմուկ։

Շրջայցը որպես մտածողության մեթոդ

Նախագծի ամենաուշագրավ ժեստերից մեկը երկարակեցության ուղեցույց-շրջայցն էր։ Արվեստագետները կազմակերպեցին մոտ 20 հոգանոց ուղևորություն, որտեղ մասնակիցները ներգրավվեցին երկրաբանական, ծիսական և առողջ ապրելակերպի գործողություններին։ Բազմաթիվ այցելուներ այնպիսի ներգրավվածություն ցուցաբերեցին, որ հարցնում էին՝ երբ կլինի հաջորդ շրջայցը:

Տպավորիչ էր նաև Ջերմուկի բնակիչ Արթուրի մասնակցությունը, ով որոշեց միանալ շրջայցին ու պարզվեց, որ ունի երկարակեցության պրակտիկաների սեփական երկար ցուցակ։ Նրա պատմությունը ցույց տվեց երկարակեցության որոնման անձնական, ոչ միայն մեդիա-կոմերցիոն բնույթը։

Կորպորատիվ դիմակը որպես քննադատական գործիք

iBiom Inc.-ի մեթոդաբանության առանցքում գտնվում է ֆիկտիվ կորպորացիայի կերպարը։ Առողջ ապրելակերպի և երկարակեցություն արդյունաբերությունների տրամաբանությունը, ըստ խմբի, քիչ է տարբերվում շուկայի այլ ոլորտներից․ այստեղ նույնպես կան ստարտափեր, ծառայություններ, բրենդավորված փորձառություններ։
Գործակալության տարածքը՝ տեղեկատվական բուկլետներով, հավաստագրերով, SOMA ջրամատույցով և անընդհատ աշխատող LongeviTV հեռուստաեթերով, վերարտադրում է հենց այն միջավայրը, որտեղ իրականում էլ գործում են ծառայողական մշակույթի ինստիտուտները։

iBiom Inc.-ի գեղարվեստական լեզուն հենվում է գովազդի ու կորպորատիվ տեսողականության նկատմամբ նրանց ներքին տիրապետության վրա, ինչը նրանց թույլ է տալիս ստեղծել արտաքնապես լիովին ծառայողական, բայց ներքին կառուցվածքով քննադատական «տրոյական ձիեր»։

Միկրոբիոմը՝ ծայրահեղ անձնավորման սիմվոլ

Նրանց նախորդ iBiom Box նախագծում արդեն ձևակերպվել էր միկրոբիոմի՝ որպես անհատականացված ապագայի պատկերացում։ Այնտեղ հղումն արվել էր «միկրոբիոմայի Թինդեր» գաղափարին, որը պետք է զուգընկեր ընտրեր միկրոբիոմների համատեղելիության հիման վրա։ Չնայած այն «Կապույտ խոռոչ» գործակալության մաս չէ, այս մոտեցումը ժամանակին լայն հետաքրքրություն առաջացրեց և շարունակում է բնութագրել առողջ ապրելակերպի տեխնոլոգիաների անձնավորման տրամաբանությունը։

Երկարակեցություն՝ գիտական առաջընթացի և մշակութային երևակայության միջև

Արվեստագետները երկարակեցություն արդյունաբերությունը բնութագրում են որպես միաժամանակ գիտականորեն խոստումնալից և խիստ ենթադրական դաշտ։ «Սա շարժում է մառախուղի մեջ»,— ասում են նրանք։ Բազմաթիվ թերահավատություններ, անորոշություններ և գերհատուկ խոստումներ երկարակեցության շուրջ այսօր կազմում են գիտելիքի և երևակայության խառնուրդ։

Երկարակեցության փիլիսոփայական կողմը ևս ավելի խորը թեմա է դառնում՝ ինչպե՞ս է փոխվում մարդու ինքնությունը, հոգեբանությունը, սոցիալական կառուցվածքները երկար կյանքի դեպքում։ Գրականությունն ու կինոն վաղուց են բարձրացրել այդ հարցերը։

բջիջ#՝ հայեցման միկրո-ենթակառուցվածք

բջիջի փոփոխվող տարածքները հստակ համապատասխանեցին երկարակեցություն պատման անորոշ և փոփոխական բնույթին։ Բայց, ինչպես նշում են համադրողները՝ Սվետլանա Սիդորովան և Արեգ Արաքելյանը, իրական ազդեցությունն ունի ոչ թե շարժական լինելը, այլ՝ չափը։ «Մեկուկես մետրից մեկուկես» տարածքը ստեղծում է սահմանափակում, որը միաժամանակ բացում է ազատություն. «Դու սահմանափակված ես, բայց կարող ես լինել ցանկացած տեղ»։

Նման փոքր չափով պայմանավորված՝ բջիջը պահանջում է ամբողջական ինստալյացիա ստեղծելու ունակություն, ինչն էլ դարձավ iBiom Inc.-ի ընտրության հիմնական պատճառներից մեկը։ Արվեստագետների հետ երկար տարիների վստահությունը թույլ տվեց նրանց վստահել նաև արագ արտադրողականության պայմաններում։

Նկուղի կոնկրետությունը վճռորոշ եղավ նաև հանդիսատեսի ընկալման համար։ Սառը բետոնը, խոնավության հոտը և անավարտ սենյակին բնորոշ մթնոլորտը շատերին մոլորեցրին՝ ստիպելով հավատալ, թե իրենք իրական գործակալություն են այցելել։ Եթե ցուցադրությունը կայանար կայուն ինստիտուցիոնալ տարածքում, դիտողը միանշանակ կմտներ «արվեստի դաշտ»։ Բայց այստեղ սահմանը սահուն էր․ «Մարդիկ մտնում էին ու մտածում՝ ինչու չէ, գուցե սա իրկապես գործակալություն է»։

բջիջը համադրողներն անվանում են «սպիտակ փոս տարածության մեջ»՝ մի փոքրիկ փոխակերպվող խցիկ, որն ամեն անգամ իրեն նոր իրականություն է ներս քաշում։ Այստեղ սպեկուլյատիվ ու հետազոտական նախագծերը օրգանապես տեղավորվում են, որովհետև բջիջը գործում է որպես դիտողականության փոփոխման հարթակ, որպես մուտք դեպի այլընտրանքային միջավայր։ «iBiom Inc.-ը իրականության սպեկուլյացիա է»,— ասում են համադրողները,— «կապիտալիստական մոտեցման կրկնօրինակում, երբ ամեն ինչ դառնում է ապրանք։ Նրանք քեզ օդ են վաճառում։ Եվ դա աշխատում է»։

Հաջորդ թողարկման մտահղացումները

iBiom Inc.-ը նախատեսում է ընդլայնել իր կորպորատիվ ֆիկցիայի աշխարհագրությունն ու ենթակառուցվածքները։ Նրանց գաղափարները ծնվում են զրույցներից, պատահական դիտումներից, անհատական մտահոգություններից և համաշխարհային մշակութային շերտափոխումներից։

Երկարակեցության պատումի քննադատություն

«Կապույտ խոռոչ» գործակալությունն երկարակեցությունը ներկայացնում է ոչ թե որպես գիտական անշարժ ճշմարտություն, այլ որպես մշակութային ֆիկցիա՝ հյուսված հույսից, գիտությունից, մարքեթինգից, ցանկությունից և վախից։ Այն ցույց է տալիս, թե որքան հեշտ է երկարակեցության գաղափարները դարձնել ապրանք, ինչպես են դրանք ձևավորում ժամանակակից մարդու «լավ ապրելու» պատկերացումը։

Վերջում նախագիծը մի անշեղ միտք է առաջ քաշում․ իրական հարցը ոչ թե կյանքի երկարացման հնարավորությունն է, այլ այն, թե ինչպես են երկարակեցության պատմությունները կառուցվում, բրենդավորվում և վաճառվում, և ինչու ենք մենք այդ ամենին այդքան պատրաստ հավատալ։